Khổ sâm

Khổ sâm là vị thuốc quen thuộc trong nhiều bài thuốc Đông y. Dược liệu được chia thành hai loại chính là khổ sâm cho lá và khổ sâm cho rễ. Tìm hiểu rõ về hai loại dược liệu để ứng dụng vào những bài thuốc điều trị bệnh phù hợp. Dưới đây là những thông tin về công dụng, các bài thuốc và những lưu ý khi sử dụng vị thuốc này. 

Tìm hiểu khổ sâm là cây gì? Những thông tin cơ bản

Là một dược liệu quý, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc y học cổ truyền nhưng ít ai biết về những thông tin về cây khổ sâm. Với hai loại dược liệu khác nhau, chúng có những tên gọi và đặc điểm khác nhau.

Dưới đây là những thông tin cơ bản về hai vị thuốc khổ sâm này:

Dược liệu cho lá: 

• Tên gọi khác: Khổ sâm bắc, cây cù đèn.

• Tên gọi theo khoa học: Croton tonkinensis Gagnep

• Khổ sâm thuộc họ: Euphorbiaceae (Thầu dầu)

Dược liệu cho rễ:

• Tên gọi khác: Dã hòe, khổ cốt.

• Tên gọi theo khoa học: Sophora flavescens Ait

• Thuộc họ: TFabaceae (Đậu)

Đặc điểm dược liệu

Mỗi loại dược liệu có những đặc điểm nổi bật riêng như sau:

Khổ sâm cho lá:

• Dược liệu thuộc giống cây nhỏ, có chiều cao khoảng 0.7 đến 1m.
• Lá khổ sâm mọc so le, gần như đối nhau và đôi khi mọc thành từng vòng giả, bao gồm 3 đến 4 lá. Phiến lá hình mũi mác, dài, phần mép nguyên và cả hai mặt lá đều có lông.
• Hoa khổ sâm mọc ở đầu cành hoặc kẽ lá, gồm cả lưỡng tính và đơn tính. Hoa khổ sâm cái có 5 lá đài, 3 vòi nhụy. Hoa đực có 5 lá đài và 1 – 2 nhụy.
• Quả dược liệu màu hung đỏ, lông trắng, có 3 mảnh vỏ. Hạt khổ sâm tựa hình trứng, màu nâu hung, có mỏ. Hàng năm, câu có quả rơi vào khoảng tháng 5 đến tháng 8.

Khổ sâm cho rễ:

• Dược liệu thường có chiều cao dưới 1m, thân nhỏ và rễ khá lớn.
• Lá cây có đặc điểm giống lá phan tả diệp, lá kép mọc so le nhau. Lá hình má, dài khoảng 2 đến 5cm.
• Hoa dược liệu mọc thành từng cụm, màu vàng nhạt, dải theo chiều dài của nhánh cây.
• Quả khổ sâm cho rễ hình cầu, màu đen, đầu thuôn dài và dài khoảng 5 đến 12cm.

Giải đáp cây khổ sâm mọc ở đâu? Khu vực phân bổ dược liệu

Khổ sâm cho lá là dược liệu mọc hoang và được trồng nhiều tại nước ta. Chúng phân bổ chủ yếu tại các tỉnh phía đồng bằng Bắc Bộ. Tuy nhiên, với khổ sâm cho rễ, các tài liệu ghi chép rằng dược liệu có xuất xứ từ Trung Quốc. Hiện nay, với nhu cầu sử dụng ngày càng cao của người tiêu dùng, thảo dược được nuôi trồng nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc.

Thu hái và bào chế dược liệu

Theo đúng tên gọi của từng dược liệu, tên gọi của khổ sâm đặc trưng cho bộ phận có thể sử dụng làm vị thuốc trong y học cổ truyền.

Với khổ sâm cho lá, người dùng có thể thu hái vào thời điểm cây chuẩn bị ra hoa. Sau khi thu hái cần làm sạch, loại bỏ bụi bẩn rồi sử dụng tươi hoặc phơi khô, sấy khô để dùng dần.

Với khổ sâm cho rễ, mùa xuân và mùa thu là thời điểm thích hợp nhất để thu hái. Sau khi thu hoạch rễ, người dùng phải làm sạch, sơ chế cẩn thận rồi thái thành từng lát mỏng. Sau đó ngâm với nước vo gạo trong thời gian 3 tiếng rồi rửa sạch lại lần nữa. Sau cùng, người dùng đem phơi hoặc sấy khô rồi dùng dần.

Sau khi bào chế dược liệu, việc bảo quản cũng vô cùng quan trọng. Người dùng bảo quản khổ sâm khô trong bình thủy tinh hoặc túi bóng kín, đặt tại nơi khô thoáng, tránh ánh nắng mặt trời. Thỉnh thoảng có thể đem dược liệu phơi khô lại để tránh ẩm mốc và mối mọt trong thời gian bảo quản.

Giải đáp khổ sâm có tác dụng gì với sức khỏe người bệnh?

Mỗi loại khổ sâm dược liệu có tính vị khác nhau và mang những tác dụng khác nhau với người dùng.

Dược liệu cho lá

Theo những ghi chép của y học cổ truyền, khổ sâm cho lá có tình bình, vị đắng và có ít độc tố. Chúng được quy vào kinh Đại tràng. Với tính vị đó, dược liệu có công dụng thanh nhiệt táo thấp, sát trùng, khu phong, sát trùng và lợi niệu. Theo đó, khổ sâm chủ trị chứng bạch đới, tả lỵ, phong hủi, tả lỵ, ngứa ngoài da, hoàng đản…

Theo y học hiện đại, thảo dược mang những công dụng như sau:

• Có tác dụng chống viêm hiệu quả, chống oxy hóa, chống dị ứng và giảm đau.
• Tác dụng lá khổ sâm có hiệu quả trong việc tăng cường lưu lượng máu động mạch vành, ngăn ngừa rối loạn nhịp tim và phòng chống bệnh nhồi máu cơ tim. Từ đó, chúng có tác dụng chống xơ vữa động mạch, hỗ trợ làm giảm lipid trong máu.
• Giúp điều trị ho có đờm, loại bỏ đờm trong họng và giảm các triệu chứng của hen suyễn.
• Với khả năng kháng khuẩn mạnh, thảo dược có thể ức chế hoạt động của nhiều chủng vi khuẩn: tụ cầu vàng, trực khuẩn lỵ, liên cầu khuẩn nhóm B….

Dược liệu cho rễ

Trong Đông y, khổ sâm cho rễ có tính mát, vị đắng, được quy vào kinh Tâm, Can và Đại trường. Theo đó, dược liệu có công dụng lợi thấp nhiệt, bổ đắng và chủ trị chứng sốt cao, hoàng đản, nhiễm trùng roi âm đạo, nhiệt lỵ, lở ngứa, tiêu chảy, viêm tai giữa cấp và mãn tính…

Theo y học cổ truyền, khổ sâm cho rễ có những công dụng nổi bật như sau:

• Các hoạt chất có trong thảo dược có khả năng ngăn cản quá trình tổng hợp protein từ vi khuẩn, ức chế hoạt động của chúng.
• Martin có trong dược liệu có khả năng kháng viêm, ức chế quá trình sản sinh ra histamin trong cơ thể.
• Có tác dụng chống rối loạn nhịp tim, tăng thời gian dẫn truyền tim, làm giảm kích thước cơ tim.
• Sử dụng dược liệu có khả năng tăng lượng bạch cầu trong cơ thể.
• Ngăn ngừa và phòng tránh chứng bệnh ung thư máu.

Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu khổ sâm

Hai loại dược liệu sẽ có cách dùng và những bài thuốc khác nhau. Người bệnh có thể tham khảo những bài thuốc Đông y từ hai loại dược liệu này như sau.

Các bài thuốc từ khổ sâm cho lá

Có thể ứng dụng bài thuốc từ dược liệu cho lá để điều trị các chứng bệnh sau.

Bài thuốc cây khổ sâm chữa đi ngoài

Người bệnh có thể áp dụng hai bài thuốc dưới đây để trị chứng đi ngoài kèm kiết lỵ:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 1 nắm lá khổ sâm, 1 nắm lá phèn đen. Làm sạch và sơ chế hai loại lá và đem sắc lấy thuốc, mỗi ngày chỉ sử dụng 1 thang và dùng ngay trong ngày.

• Bài thuốc 2: Người dùng chuẩn bị 10gr lá dược liệu, 10gr rau sam, 10gr cỏ sữa, 10gr nhọ nồi. Làm sạch rồi sắc cùng với 500ml nước, đun khoảng 15 phút thì tắt bếp và sử dụng thuốc.

Các bậc phụ huynh có thể áp dụng bài thuốc cây khổ sâm chữa đi ngoài cho bé. Tuy nhiên, cần phải lưu ý về liều lượng thuốc sử dụng sao cho phù hợp với độ tuổi của bé.

Bài thuốc lá khổ sâm chữa dạ dày

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 16 đến 20gr lá dược liệu, rửa sạch rồi sắc với nước. Đun cho tới khi nước đặc và sử dụng khi thuốc còn ấm sẽ có hiệu quả tốt hơn.

• Bài thuốc 2: Người dùng chuẩn bị 12gr lá dược liệu, 12gr bồ công anh, 50gr lá khôi. Làm sạch dược liệu và sắc cùng 600ml nước, đun nhỏ lửa khoảng 15 phút thì tắt bếp và sử dụng. Kiên trì áp dụng bài thuốc khoảng 10 – 14 ngày để thấy hiệu quả điều trị bệnh.

• Bài thuốc 3: Người dùng chuẩn bị 12gr lá dược liệu, 12gr trần bì, 10gr nghệ, 10gr bồ công anh, 8gr ngải cứu. Làm sạch rồi phơi khô dược liệu và tán thành bột mịn. Mỗi ngày pha thuốc cùng nước ấm và sử dụng 2 lần mỗi ngày. Người bệnh kiên trì áp dụng bài thuốc để quá trình điều trị chứng đau dạ dày đạt hiệu quả tốt nhất.

Bài thuốc trị lở ngứa, vẩy nến

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 15gr lá dược liệu, 15gr sinh địa, 15gr huyền sâm, 15gr kim ngân hoa, 10gr thương nhĩ tử. Làm sạch tất cả dược liệu rồi đun với nước trong khoảng 15 phút thì tắt bếp và sử dụng. Mỗi ngày chỉ sử dụng 1 thang thuốc và dùng thuốc khi còn nóng

• Bài thuốc 2 (cây khổ sâm tắm cho bé): Khổ sâm, sinh địa, thương nhĩ tử, huyền sâm, kim ngân hoa, lá trầu không, kinh giới. Đun các dược liệu với nước để làm bài thuốc lá khổ sâm tắm cho bé, giúp giảm nhanh các triệu chứng lở ngứa.

Ngoài ra, người bệnh có thể áp dụng những bài thuốc khác như: khổ sâm trị mụn và lá khổ sâm chữa ho cũng mang lại hiệu quả rất tốt.

Các bài thuốc từ khổ sâm cho rễ

Một số bài thuốc Đông y từ khổ sâm cho rễ thường được nhiều người bệnh áp dụng:

Bài thuốc khổ sâm hoàn

• Chuẩn bị nguyên liệu: 32gr dược liệu, 16gr kinh giới.

• Cách thực hiện: Làm sạch tất cả dược liệu, sau đó phơi khô và tán thành bột mịn rồi trộn đều với nhau. Cho một chút nước vào bột và nặn thành từng viên nhỏ để sử dụng. Mỗi lần uống có thể uống cùng nước trà hoặc sắc nước kinh giới để gia tăng hiệu quả điều trị bệnh. Sử dụng bài thuốc trong thời gian dài có tác dụng trị Tâm, Phế tích nhiệt, Thận có độc tấn công gây lở loét, ngứa ngoài da.

Trị ngứa rát âm đạo

• Chuẩn bị nguyên liệu: Dược liệu, chích thảo, lộ phong phòng, phòng phong.

• Cách thực hiện: Làm sạch khổ sâm và các dược liệu, để ráo nước rồi đun cùng khoảng 500ml nước. Đun thuốc nhỏ lửa trong khoảng 10 phút thì tắt bếp, pha với nước sạch rồi vệ sinh vùng kín. Người bệnh không nên được thụt rửa sâu bên trong, điều này có thể khiến bệnh có biến chứng nặng hơn.

Trị dị ứng

• Chuẩn bị nguyên liệu: 8gr dược liệu, 8gr chi tử, 8gr hoàng cầm, 8gr phòng phong, 15gr ké đầu ngựa, 12gr sinh địa, 4gr cam thảo.

• Cách thực hiện: Làm sạch khổ sâm cùng các dược liệu đi kèm, đun cùng với 700ml nước. Đun trong khoảng 20 phút cho tới khi các hoạt chất có trong thảo dược ngấm ra thuốc thì tắt bếp. Chia phần thuốc thành ba lần uống trong ngày, mỗi ngày chỉ dùng 1 thang.

Điều trị bệnh quai bị

• Chuẩn bị nguyên liệu: 12gr dược liệu, 12gr sài đất, 12gr quả ké, 12gr kim ngân hoa, 12gr hạ khô thảo nam, 12gr bồ công anh.

• Cách thực hiện: Sắc tất cả vị thuốc trên cùng 700ml nước và đun nhỏ lửa. Đun cho tới khi chỉ còn khoảng 200ml nước thì tắt bếp và chia thuốc thành 2 lần uống, sử dụng trong ngày.

Trị chứng khô âm đạo

• Chuẩn bị nguyên liệu: 50gr dược liệu, 60gr hà thủ ô.

• Cách thực hiện: Sắc thuốc với nước, đun nhỏ lửa khoảng 15 phút thì tắt bếp. Lọc bỏ bã thuốc và pha nước thuốc với nước sạch để vệ sinh vùng kín. Mỗi ngày chỉ thực hiện 1 lần và liên tục áp dụng bài thuốc trong thời gian dài cho tới khi các triệu chứng suy giảm.

Những lưu ý khi áp dụng bài thuốc dược liệu

Đối với dược liệu cho lá, người bệnh cần phải lưu ý những vấn đề:

• Những đối tượng mắc tỳ vị hư hàn, suy nhược, táo bón không được sử dụng lá khổ sâm.
• Không sử dụng thuốc quá liều, tránh các tác dụng phụ như nhức đầu, buồn nôn. Người dùng chỉ sử dụng theo đúng liều lượng bác sĩ chỉ định để đảm bảo sức khỏe.
• Đối tượng là trẻ em, phụ nữ mang thai, cho con bú tuyệt đối không sử dụng lá dược liệu.

Đối với dược liệu cho rễ, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau đây:

• Không kết hợp rễ với các dược liệu: bối mẫu, phản lê lô, thỏ ty tử.
• Đối tượng bị can thận hư yếu không nên dùng dược liệu.
• Đối tượng có tỳ vị hàn hư không được dùng dược liệu.

Giải đáp khổ sâm mua ở đâu? Giá bao nhiêu

Mua lá khổ sâm ở đâu, rễ khổ sâm ở đâu và giá bao nhiêu tiền là vấn đề được nhiều người dùng quan tâm. Với những công dụng tuyệt vời của dược liệu, không có gì bất ngờ khi khổ sâm được ưa chuộng trong những năm gần đây.

Cũng bởi vậy, trên thị trường có không ít trung tâm và cơ sở dược liệu kinh doanh mặt hàng này. Trung tâm Nghiên cứu và Nuôi trồng dược liệu Vietfarm là địa điểm uy tín cho khách hàng mua khổ sâm và nhiều loại dược liệu khác. Thảo dược tại Vietfarm được nuôi trồng, chăm sóc trong vườn dược liệu khép kín tại nhiều tỉnh thành trên cả nước. Quy trình bào chế, đóng gói sản phẩm đảm bảo dược liệu khi tới tay người tiêu dùng đạt chất lượng tốt nhất.

Hiện nay, khổ sâm tại Vietfarm có giá bán 105.000 VNĐ/ kg. Khi khách hàng mua hàng qua những kênh bán hàng trực tuyến của Vietfarm từ 3kg trở lên sẽ được miễn phí vận chuyển toàn quốc.

Là dược liệu rất tốt cho sức khỏe người dùng, khổ sâm ngày càng được nhiều người biết đến và sử dụng. Trong quá trình sử dụng, người dùng cần ghi nhớ và lưu ý về cách dùng để việc điều trị bệnh đạt được hiệu quả tốt nhất.