Cây ngải tiên

Cây ngải tiên – quốc hoa của nước Cuba nổi bật với bông hoa trắng muốt và mùi thơm tinh khiết nhưng vẫn còn khá xa lạ với nhiều người. Thế nhưng các nghiên cứu chỉ ra rằng, ngải tiên có tác dụng đột phá trong điều trị viêm đại tràng lâu năm, đau bụng, chứng phong thấp, đau xương cốt, chữa rắn độc cắn,… Bài viết dưới đây, Vietfarm sẽ gửi đến bạn đọc những thông tin thú vị về loài cây này, các bài thuốc chữa bệnh cũng như những lưu ý khi sử dụng. 

Cây ngải tiên là cây gì? Những điều có thể chưa biết

Ở đất nước Cuba, cây hoa ngải tiên được xưng danh là quốc hoa, đặc trưng bởi mùi hương rất thơm và bông hoa trắng tinh khiết.

Cây ngải tiên du nhập về Việt Nam và được đồng bào dân tộc sử dụng nhiều để làm thuốc.

• Cây thuốc: Ngải tiên
• Các tên gọi khác: Bạch yến, Bạch điệp, Bướm trắng, Nhài bướm
• Tên tiếng Anh: White Hedychium
• Danh pháp khoa học: Hedychium Coronarium Koenig
• Họ: Gừng – Zingiberaceae

Nhận biết đặc điểm cây ngải tiên

Ở Việt Nam, không nhiều người biết đến cây ngải tiên, bởi cây thường phân bổ ở vùng núi cao khu vực miền núi phía Bắc. Tuy nhiên, với người đồng bào dân tộc thiểu số thì đây là cây rất đỗi quen thuộc.

Dưới đây là những đặc điểm thực vật của cây:

• Cây thân thảo cao khoảng 1 – 2m, có bề ngoài rất giống với cây gừng, thân rễ mập mạp và nhẵn, phân nhánh rất ít.
• Lá cây không có cuống, mọc so le với nhau, dài khoảng 60cm, rộng 12cm. Lá có hình lưỡi mác dài, nhọn ở cả 2 đầu lá, mặt dưới có lông nhưng rất dễ bị rụng.
• Mùa hoa vào tháng 6 đến tháng 10, hoa mọc ra từ ngọn thân. Đặc trưng của cây ngải tiên chính là bông hoa. Những bông hoa màu trắng đẹp tinh khiết, đặt biệt rất thơm. Cụm hoa có hình trứng, lá bắc hẹp, đài hoa hình ống không có răng cưa, tràng hoa có ống dài và có 3 thuỳ. Nhị hoa cũng có màu trắng, có móng dài.

Hiện nay trên thế giới đã phát hiện ra nhiều loại ngải tiên khác nhau. Về cơ bản, các cây đều có chung đặc điểm thực vật, chỉ khác nhau ở một số chi tiết.

• Cây ngải tiên trắng (bạch điệp): Là loại cây được mô tả phía trên, đây là giống cây phổ biến nhất và được sử dụng nhiều nhất.
• Ngải tiên hoa đỏ (Hedychium Coccineum Buch – Ham.Ex.Sm): Hoa màu đỏ, sống ở vùng núi cao khoảng 500 – 600m như Hoà Bình.
• Ngải tiên vàng (Hedychium Coronarium Koenig var Flavum Rox K.Schum): Có hoa màu vàng, thân và rễ có màu đỏ nhạt, thường mọc ở vùng núi phía Bắc.
• Ngải tiên lông hoa trắng: Ưa sống ở các tỉnh cao nguyên ở Trung Bộ như Lâm Đồng và Kon Tum.
• Ngải tiên trắng lá bắc rộng (Hedychium Forrestii Diels var. Late Bracteatum K.Larsen): Đặc trưng bởi lá bắc có kích thước rộng hơn, rất giống với bạch điệp và thường thấy ở SaPa.

Mặc dù có một số đặc điểm nhỏ khác nhau nhưng các loại ngải tiên đều có thành phần hoá học và các công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, để sử dụng làm thuốc chữa bệnh thì cây ngải tiên trắng vẫn được sử dụng phổ biến nhất.

Cây ngải tiên mọc ở đâu?

Ngải tiên là một cây mọc tự nhiên, ưa sống ở vùng núi cao có độ cao từ 1400 đến 1800m so với mực nước biển, nơi có khí hậu mát lạnh.

Trên thế giới, cây phân bổ nhiều ở Ấn Độ, Cuba, miền nam Trung Quốc, Úc, Việt Nam, Malaysia,…

Với đặc điểm thực vật như vậy, cây ngải tiên chỉ sinh sống chủ yếu ở phía Bắc nước ta, ở những tỉnh thành có khí hậu mát mẻ, có mùa đông lạnh như Lào Cai, Hà Giang, Bắc Cạn, Vĩnh Phúc, Lai Châu,…

Bộ phận sử dụng và quy trình thu hái

Cây bạch điệp cho hoa đẹp và có mùi rất thơm, dễ chịu nên nhiều nơi người dân thường trồng để làm đẹp cho vườn nhà và tạo hương thơm cho không gian sống.

Bên cạnh đó, trong Y học cổ truyền đây cũng là một vị thuốc quý, có hiệu quả điều trị với nhiều căn bệnh khác nhau.

• Hoa ngải tiên: Thu hoạch vào mùa hoa nở từ tháng 6 đến tháng 10 hàng năm, thường dùng tươi hoặc chiết xuất tinh dầu. Tinh dầu bạch điệp là một loại nước hoa cao cấp được sử dụng trong hoá mỹ phẩm rất nổi tiếng.
• Thân và rễ cây: Thu hái vào mùa thu đông, có thể dùng tươi hoặc rửa sạch và đem phơi hoặc sấy khô.

Trong bông hoa có 0.05% chất sánh đặc cho mùi thơm, có thể bào chế thành 50 đến 57.8% chất dầu đặc. Tinh dầu được tạo ra bằng phương pháp chưng cất sau đó đông đặc.

Những tác dụng của cây ngải tiên với sức khỏe

Từ xa xưa, đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng núi phía Bắc đã sử dụng cây ngải tiên trong các bài thuốc chữa bệnh và ứng dụng trong cuộc sống hàng ngày.

Các tài liệu Đông y ghi nhận, thân rễ cây và quả có mùi thơm của tinh dầu, vị cay, tính ấm, có tác dụng tiêu thũng, khu phong, chỉ thống, tán hàn, giải biểu hàn, trừ trùng, phát hãn.

Còn theo các nghiên cứu khoa học thì trong thân rễ của cây có chứa 1,7% tinh dầu bạch điệp, hợp chất coronarin A, B, C, D. Trong hoa ngải tiên có chứa Eugenol, Isoeugenol, Jasmin Lacton,…

Nhờ đó, cây ngải tiên được ứng trong trong điều trị nhiều bệnh khác nhau như:

• Tinh dầu được chiết xuất từ thân rễ có thể diệt sán lợn, diệt côn trùng như rệp, tít, ức chế co bóp của cơ trơn tuột, trừ giun, gây trung tiện.
• Thân rễ cây dùng để chữa lạnh bụng gây đau bụng, đầy hơi, bụng chướng, khó tiêu, chữa đại tràng mãn tính, phong thấp, chữa đau nhức, mỏi xương cốt, chữa cảm sốt, hết hôi miệng, chữa viêm răng lợi, viêm amidan. Đắp thuốc từ thân cây chữa được vết rắn cắn.
• Hoa có thể ăn được giúp hơi thở thơm tho.
• Quả có hiệu quả chữa chứng đầy chướng bụng, ăn uống không tiêu, bệnh dạ dày.

Mách bạn các bài thuốc chữa bệnh hiệu quả từ cây ngải tiên

Hầu hết mọi bộ phận của cây bạch điệp đều có thể sử dụng được để làm thuốc chữa bệnh rất tốt.

Dưới đây là những bài thuốc dân gian từ bạch điệp mà bạn có thể tham khảo và sử dụng.

Cây ngải tiên chữa bệnh đại tràng mãn tính

Phát hiện có giá trị nhất và được ứng dụng rộng rãi hiện nay của cây ngải tiên chính là chữa bệnh đại tràng, đặc biệt viêm đại tràng mãn tính thể phân lỏng nát – được đánh giá là một thể bệnh khó chữa nhất.

Bài thuốc này dành cho người bị đại tràng dễ bị đau bụng, tiêu chảy khi ăn đồ ăn lạ, uống rượu bia.

• Đào thân rễ cây ngải tiên, cắt bỏ phần rễ phụ sau đó đem rửa sạch và phơi cho đến khi khô hoàn toàn.
• Lấy 6 – 12g thân rễ khô, sắc cùng 500ml nước, đun kỹ cho đến khi còn khoảng 200ml nước thuốc thì uống.

Kiên trì uống thuốc đều đặn trong 2 – 3 tháng để thấy được hiệu quả rõ rệt.

Tác dụng của cây ngải tiên với bệnh đường tiêu hoá

Trong dân gian, ông cha ta thường dùng cây bạch điệp để trị các chứng lạnh bụng dẫn đến đau bụng, đầy bụng, chướng bụng, tiêu hoá kém.

Có 3 bài thuốc có thể dùng:

• Cách 1: Thực hiện tương tự như bài thuốc dùng chữa bệnh đại tràng, uống trong vài ngày cho đến khi khỏi hoàn toàn.
• Cách 2: Dùng thân rễ khô, tán mịn thành bột. Pha bột thuốc vào nước sôi sau đó uống nhiều lần trong ngày.
• Cách 3: Chuẩn bị thân rễ ngải tiên khô, ý dĩ, hoài sơn với tỷ lệ bằng nhau. Đem tất cả cây thuốc sắc thành nước thuốc và uống.

Người bệnh nên uống nhiều ngày cho đến khi các triệu chứng biến mất thì ngưng.

Công dụng hạ sốt, giải cảm mạo

Một trong những công dụng được đồng bào dân tộc ứng dụng nhiều nhất là dùng ngải tiên để chữa cảm mạo, hạ sốt. Đây cũng là một bài thuốc phổ biến của người dân Ấn Độ.

• Rễ cây khô, tán thành bột mịn, pha với nước sôi thành nước thuốc để uống.
• Dùng thân rễ tươi, kết hợp hành lá, thì là tỷ lệ 1:1:1, đem rửa sạch sẽ rồi giã nát cùng nhau. Đắp thuốc lá lên trán cho đến khi khô để hạ sốt nhanh chóng.

Kết hợp cả bài thuốc uống và thuốc đắp để hạ sốt, giải cảm rất tốt.

Vị thuốc chữa hôi miệng, viêm răng lợi, viêm amidan

Nhờ thành phần tinh dầu quý có trong các bộ phận của cây ngải tiên mà ở nhiều nơi, người dân thường sử dụng cây thuốc để chữa các bệnh tai mũi họng và răng miệng.

Các cách làm khá đơn giản:

• Dùng thân rễ của cây thuốc rửa sạch và thái nhỏ. Sắc thành nước thuốc sau đó dùng để làm nước súc miệng mỗi ngày.
• Để chữa viêm amidan, ngậm nước thuốc trong cổ họng và súc họng 5 phút sau đó nhả ra.

Cách này có thể giữ cho hơi thở thơm tho, chữa viêm lợi và viêm amidan chỉ sau khoảng 1 tuần thực hiện.

Chữa đau mỏi xương khớp, trừ phong thấp bằng ngải tiên

Bài thuốc này được người Vân Nam (Trung Quốc) sử dụng đầu tiên và lưu truyền cho đến tận bây giờ.

Đặc biệt, cách chữa này không phức tạp như các bài thuốc Đông y chữa xương khớp khác phải kết hợp nhiều vị thuốc khó tìm.

Bài thuốc này chỉ cần dùng duy nhất một loại thuốc là cây ngải tiên.

• Sắc nước thuốc từ thân rễ của cây bạch điệp và uống ngày 2 – 3 lần.
• Hoặc có thể pha thuốc bằng bột thân rễ cây và uống đều được.

Mặc dù đơn giản nhưng bài thuốc này chỉ phù hợp với người bị đau nhức, tê mỏi xương khớp nhẹ, do ngã, chấn thương, hiệu quả thấp với người bị bệnh xương khớp nặng.

Ngải tiên – Bí quyết chữa rắn cắn của đồng bào dân tộc

Cây ngải tiên gắn bó với đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số ở miền núi phía Bắc. Đây là cây thuốc quý chữa vết thương do rắn cắn được dùng rất phổ biến trong đồng bào.

• Đào thân rễ của cây bạch điệp, rửa thật sạch đất cát.
• Dùng cối giã nát cây thuốc, tách riêng phần bã và nước thuốc.
• Sau khi sơ cứu vết rắn cắn, dùng bã thuốc đắp lên vết thương, có thể dùng gạc băng bó lại.
• Phần nước thuốc dùng để uống.

Đắp thuốc và thay băng ngày 2 – 3 lần cho đến khi vết thương khép miệng, kéo da non.

Dùng ngải tiên có an toàn không? Cần lưu ý điều gì?

Có thể nói, cây ngải tiên là một cây thuốc dân gian chữa nhiều bệnh, có tính ứng dụng cao, cách dùng rất đơn giản và đặc biệt khá an toàn.

Khi sử dụng các bài thuốc bạn cần chú ý những điều sau:

• Cây thuốc phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau, an toàn và không có tác dụng phụ với mọi bài thuốc dạng sắc nước, uống bột mịn hay đắp thuốc.
• Đối tượng thích hợp dùng cây ngải tiên chữa bệnh: Người bị bệnh đường tiêu hóa, viêm đại tràng, bệnh viêm lợi, viêm amidan, đau nhức xương khớp, người bị sốt, cảm mạo, bị rắn cắn, người muốn có hơi thở thơm tho, sạch sẽ,…
• Một số người có cơ địa dị ứng, mẫn cảm với thành phần của cây thuốc, phụ nữ đang có thai cần tham khảo ý kiến của người có chuyên môn trước khi dùng.
• Cây ngải tiên khá giống với cây gừng, cây riềng, cần phải phân biệt và thu hái đúng loại để làm thuốc.
• Trước khi sử dụng để uống, đắp lên da phải đảm bảo rửa sạch sẽ cây thuốc, có thể ngâm với nước muối loãng 10 phút.

Lưu ý: Hiệu quả của các bài thuốc còn phụ thuộc nhiều vào cơ địa, cần kiên nhẫn sử dụng đúng liều trong thời gian dài để có hiệu quả.

Cây ngải tiên mua ở đâu thì chất lượng, an toàn?

Với nhiều người, đặc biệt là người dân sinh sống ở đồng bằng, thành phố thì cây ngải tiên là loại cây còn nhiều lạ lẫm.

Do đó, nhiều người thường mua dược liệu ngải tiên sấy khô để tiện sử dụng hơn là tìm mua cây thuốc tươi.

Hiện nay, tại các cửa hàng thuốc Đông y, đại lý bán dược liệu có bán cây ngải tiên khô với mức giá dao động từ 250.000 đến 300.000 VNĐ/kg sấy khô.

Vậy nên mua dược liệu ngải tiên ở đâu để an toàn và chất lượng nhất hiện nay?

Tại vùng dược liệu sạch đạt chuẩn GACP – WHO tại Bắc Cạn của Trung tâm nghiên cứu và nuôi trồng Vietfarm, cây ngải tiên là một trong những dược liệu được nuôi trồng với quy mô lớn.

Đến mùa vụ thu hoạch, ngải tiên được đưa vào quy trình sản xuất bào chế dược liệu, sấy khô bằng công nghệ tiên tiến hiện đại bậc nhất hiện nay.

Thành phẩm được trung tâm Vietfarm đóng túi 1kg và 0.5kg, cam kết không chứa chất bảo quản, đảm bảo là sản phẩm chất lượng cao được tuyển chọn kỹ lưỡng nhất.

Khách hàng có nhu cầu sử dụng có thể đặt mua sản phẩm dược liệu ngải tiên khô thông qua website hoặc đến mua trực tiếp tại cửa hàng đại diện của Vietfarm.

Cây ngải tiên – một vị thuốc quý mọc ở vùng sơn cước đem lại rất nhiều giá trị cho sức khỏe. Trên đây là những thông tin thú vị về “quốc hoa Cuba” cũng như những bài thuốc quý được lưu truyền lâu đời. Tuy nhiên khi sử dụng bạn cần chú ý hoặc tham khảo ý kiến của người có chuyên môn để an toàn cho sức khoẻ.